Is een tekort aan serotonine de oorzaak van je depressie? De één ziet een psychische aandoening als een hersenziekte en de ander als een gedragsprobleem. Wie heeft er gelijk?
Er is geen twijfel dat serotonine en depressie iets met elkaar te maken hebben. Al meer dan 40 jaar geleden werden afwijkingen in serotonine vastgesteld bij mensen met een depressie en sindsdien zijn die bevindingen op allerlei manieren gestaafd. Als je vindt dat ik nu ook de mens herleid tot een (serotonerg) ding, kan ik je geruststellen. Die bevindingen over serotonine en depressies bewijzen niet dat depressies worden veroorzaakt door afwijkingen in serotonine. Het bewijst dat ze iets met elkaar te maken hebben. De interessante vraag voor mij is: hoe hebben ze met elkaar te maken?
De verschillende niveaus van complexiteit
Je kunt een mens op verschillende niveaus beschrijven. Een molecuul zoals serotonine is één niveau. Op hetzelfde niveau kan je andere moleculen vinden, zoals je hormonen (oxytocine), vetten, eiwitten, enzymen. Een niveau hoger bevinden zich je cellen, zoals hersen- of levercellen. Ik heb het over een niveau hoger, maar dat kan ten onrechte de indruk wekken van een waardeoordeel: hoger is beter. Met hoger bedoel ik alleen dat het een meer samengesteld niveau is, dus eigenlijk een complexer niveau. Cellen zijn samengesteld uit moleculen en bevinden zich daarom op een hoger niveau. Een niveau hoger bevinden zich je organen zoals je hersenen of lever. Nog een niveau hoger bevindt zich het hele organisme, de mens of het dier als geheel. En nog een niveau hoger bevindt zich de mens als onderdeel van een sociale groep.
Dingen en processen
In de vorige alinea kwam wel serotonine voor, maar niet een depressie. De reden is dat een depressie geen onderdeel van de fysieke werkelijkheid is. Als je depressief bent gaat het over processen, niet over dingen die je kan zien of vastpakken. Vindt dat proces plaats op het niveau van moleculen -serotonine- of het hele organisme? We noemen je depressief omdat je als hele mens problemen hebt of vertoont. Je doet weinig meer, je bent niet vooruit te branden, je slaapt slecht, je vindt dat het leven geen zin meer heeft. Nu wil je weten hoe dat komt. Misschien door wat je hebt meegemaakt, een scheiding, overlijden van een naaste? Of misschien doet je schildklier het niet goed en is dat de oorzaak? Je krijgt een antidepressivum dat op serotonine inwerkt en je depressie verdwijnt als sneeuw voor de zon. Komt je depressie dus door te weinig serotonine? Depressies komen veel voor in je familie: zou het dus door je genen kunnen komen? Met elk van deze vier vragen zoeken we de oorzaak op een ander niveau van het organisme: het sociale niveau, het niveau van organen, het niveau van moleculen of het niveau van de genen.
Zoektocht naar oorzaak is misplaatst
Deze zoektocht naar de oorzaak is echter misplaatst. Het suggereert dat het ene niveau losstaat van het andere niveau. Dat is niet zo. Elk hoger niveau is samengesteld uit de elementen van het lagere niveau. Het functioneren van dat hogere niveau is dus afhankelijk van de eigenschappen van de elementen van het lagere niveau. Je hersenen functioneren alleen goed als je neuronen goed werken en je serotonine zijn werk doet. En je serotonine werkt alleen goed als je genen goed samenwerken. Dit kan tot de conclusie leiden dat het laagste niveau belangrijker is dan het hoogste niveau, omdat een hoger niveau uit het lagere niveau is samengesteld. Maar ook dat is een misplaatste conclusie omdat het organisme een complex dynamisch systeem is. In zo een systeem hangen de eigenschappen van het hogere niveau niet één op één samen met de eigenschappen van de elementen op het lagere niveau1 Zie De mens denkt vooruit, de natuur denkt achteruit . Dus als je serotonine niet helemaal goed werkt, functioneren je hersenen misschien niet zo goed, maar dat is niet altijd zo. Een andere eigenschap van zo een systeem is dat het hogere niveau de eigenschappen en het functioneren van het lagere niveau beïnvloedt. Dus als je net gescheiden bent, functioneert je serotonine misschien niet zo goed meer, maar dat is niet altijd zo. Dus de verschillende niveaus hangen met elkaar samen, beïnvloeden elkaar over en weer, maar veranderen nooit voorspelbaar tegelijk op steeds dezelfde manier.
De oorzaak kan je niet aanwijzen
Wat betekent dat voor je depressie? Er zijn afwijkingen in serotonine vastgesteld bij mensen met een depressie. Maar je kunt niet zeggen dat de depressie door die afwijking komt, want er zijn ook mensen met die afwijking die niet depressief zijn. Je werd depressief na een scheiding, maar je kunt niet zeggen dat de depressie daardoor komt, want veel mensen worden na een scheiding niet depressief. En zo kan je ook niet zeggen dat de genen of andere onderdelen de oorzaak zijn, al spelen ze wel een rol.
Toch is er een goede reden om onderscheid te maken tussen al die niveaus als iemand depressief is. Ik ken iemand die een zeer ernstige depressie heeft gehad, wat ook veel in zijn familie voorkomt, en ook zelfmoord komt in zijn familie voor. Toen hij depressief werd was er eigenlijk geen aanleiding zoals scheiding, verlies van een naaste. Hij werd beter na het vinden van de voor hem juiste medicatie. Als hij die medicatie probeert te staken wordt hij tamelijk snel weer depressief. Ik ken ook iemand die depressief werd, bij wie geen antidepressivum hielp en die langzaam beter werd na psychotherapie. Het ging om verwerken van oude trauma’s. Dus het heeft wel zin om bij je depressie de verschillende niveaus in ogenschouw te nemen. Maar het heeft geen zin te denken dat je dan veel over de oorzaak weet. Het enige wat je weet is op welk niveau je meer kans hebt met therapie iets uit te kunnen richten.
Dus algemene discussies over de vraag of een tekort aan serotonine de oorzaak van depressies is óf gebeurtenissen zoals een scheiding of verlies van een naaste hebben volgens mij weinig zin. En vinden dat iedereen met psychotherapie behandeld moet worden, of iedereen met antidepressiva is van een kwalijke eenzijdigheid.
Bronnen
Bechtel W (2020): Implications of Heterarchical Control Networks for Understanding Depression. in: Kendler, Kenneth S. Levels of Analysis in Psychopathology. Cambridge University Press. Kindle Edition, ISBN 978-1-108-75034-9, Ch 2.5, p. 39
Gallagher S (2018): The Extended Mind: State of the Question. The Southern Journal of Philosophy 56:421–447.
Passingham R (2016): Cognitive neuroscience : a very short introduction. Oxford University Press. ISBN 978–0–19–108954–1, Ch. 1.
Craver CF (2015) Levels. In Open MIND Anthology, Open MIND Group. Metzinger T, Windt JM (Eds). ISBN: 978-3-95857-102-0. p. 689-740.
Smit H, Hacker PMS (2014): Seven Misconceptions About the Mereological Fallacy: A Compilation for the Perplexed. Erkenn 79:1077–1097.
Juarrero A (2002): Dynamics in Action: Intentional Behavior as a Complex System. A Bradford Book. ISBN 978-0-262-60047-7
van Praag HM, de Haan S (1979): Central serotonin metabolism and frequency of depression. Psychiatry Res 1:219–224.
8 Comments on “Wat is de oorzaak van je depressie: serotonine of wat je hebt meegemaakt?”
Geachte heer Moleman. Inderdaad was ik in mijn eerdere vragen over het werkingsmechanisme van antidepressiva niet duidelijk. Met uw permissie neem ik de vrijheid nog een poging te wagen.
Vraag 1. Ik heb begrepen dat het ene antidepressivum serotonine verhoogd, het andere noradrenaline verhoogd, dat bij een volgende beiden omhoog gaan en dat er ook antidepressiva zijn waar beiden niet omhoog gaan. Maar ik heb ook begrepen dat ze allen even goed werken. Is dat dan niet een punt tegen de serotonine hypothese?
Vraag 2 Bij sommige antidepressiva gaat serotonine omhoog, maar dan gaat het bij iedereen die de pil gebruikt omhoog, de responders, e non-respinders, de mensen met bijwerkingen, de mensen zonder bijwerkingen, Dat is dan toch een vreemd werkingsmechanisme?
Vraag 3 Ik heb begrepen dat serotonine niet verlaagd is bij depressie. Klopt dat?
Beste Peter Post, wat je citeert zijn allemaal gemiddelden van (grote) populaties.
1a)”allen even goed werken”: gemiddeld dus. Het is niet mogelijk aan te tonen dat middelen evengoed werken. En ik zou zeggen: het onderzoek is niet goed genoeg om verschillen aan te tonen. Ik heb zelf met Jan Bruijn onderzoek gedaan waarin 2x zoveel patiënten beter werden op imipramine dan op mirtazapine (DOI: 10.1055/s-2007-979200). De conclusie is niet dat imipramine beter werkt, maar dat het beter werkt in de ONDERZOCHTE POPULATIE. In dat artikel staat ook uitgebreid wat er niet deugt aan andere onderzoeken.
1b) Ik heb niets met de serotonine hypothese die je bedoelt.
2) Wie zegt dat dan bij iedereen de serotonine omhoog gaat? En als bij een non-responder de serotonine omhoog gaat, dan heeft zijn depressie misschien niets te maken met serotonine. Dat serotonine en depressie met elkaar te maken hebben wil niet zeggen dat dat voor elk individu geldt of dat alle antidepressiva via serotonine moeten werken. Hierboven leg ik oa uit dat zulk soort algemene redeneringen onzin zijn. Voorts zijn de niveaus van een neurotransmitter een indicatie dat daar iets gebeurt, maar de hersenen werken niet zo dat niveaus iets zeggen over het werkingsmechanisme.
3) Soms wel, soms niet.
Beste Peter,
Wat een waardevol artikel. Mooi hoe je inzage geeft in de complexiteit van het fenomeen depressie. Mijn inziens zijn voor complexe problemen geen eenduidige, lineaire oplossingen te vinden. Belangrijk om dus samen met de client te zoeken naar een voor de bij de client passende manier om zijn of haar klachten te verminderen!
Dank Arno! Inderdaad zijn lineaire oplossingen te eenvoudig. Zie ook De mens denkt vooruit, de natuur denkt achteruit
Peter,
Het is goed om bevestigd te krijgen dat er geen aanwijsbare oorzaak is voor een depressie omdat de processen die plaatsvinden op verschillende niveaus te complex zijn.
Hetzelfde geldt neem ik aan voor angststoornissen en andere psychische aandoeningen.
Meer dan tien jaar bezocht ik verschillende psychologen en therapeuten en uit pure wanhoop zocht ik zelfs mijn heil in het alternatieve circuit. De eerste groep bleef tot vervelens toe vragen stellen over mijn jeugd, mijn ouders, mijn schooltijd etc. Helaas voor hen had ik een onbezorgde jeugd, heb ik liefdevolle ouders en kijk ik met plezier terug op mijn schooltijd. Enigszins rebels was ik wel maar dat kwam voort uit verveling. Het werd me eigenlijk kwalijk genomen dat er geen aanwijsbare oorzaak was te vinden. Één therapeute werd zelfs kwaad op me. Op het laatst ging ik bijna geloven dat er wel iets moest zijn voorgevallen dat ik wellicht verdrongen had. “Bijna” want ik was en ben imtelligent genoeg om te weten dat dit niet zo was.
Nadat ik was bevallen van mijn oudste zoon, werden mijn angsten dermate groot dat er niet mee te leven was. Toen besloot de huisarts me toch maar een antidepressivum voor te schrijven. Een besluit dat een ommekeer in mijn leven tot gevolg had. Mijn angsten en gepieker verdwenen en de zon ging weer schijnen in mijn leven. Het is ongelooflijk wat één pil per dag kon/kan bewerkstelligen.
Nog elke dag ben ik de betreffende huisarts dankbaar dat hij me een antidepressivum voorschreef. Het maakte mijn leven weer leefbaar.
Jacoba, het geldt inderdaad ook voor andere psychische aandoeningen, zie “De basis van de meeste ernstige psychiatrische stoornissen is duidelijk“. Als je geïnteresseerd bent, lees “Innate” van Kevin Mitchell, geschreven voor leken. Overigens heb je dan nog geen oorzaak te pakken, zie De mens denkt vooruit, de natuur denkt achteruit
Hartelijk dank voor dit verhelderend verhaal. Tot nu toe heb ik uit verwarrende hoeveelheid publicaties over depressie en antidepressiva geconcludeerd dat serotonine weliswaar omhoog gaat door SSRI’s. Maar dat dat niet betekent dat serotonine verlaagd is bij depressie. Is het mogelijk om artikel te noemen van een overzichtelijke publicatie voor de in wetenschappelijke zin geïnteresseerde leek , die ik als praktiserend psychiater ben die eens en voor altijd duidelijk maakt dat serotonine bin depressiev mensen afwijkend is. Een tweede punt is dat ik tot nu toe begreep, uit diezelfde warrige berg, dat er antidepressiva zijn die helemaal geen effect hebben op hebben op serotonine maar even goed werken als de andere antidepressiva, zoals bijvoorbeeld Bupropion. Dat stelt de werkingshypothese ter discussie lijkt mij. Kent u over deze vraag wellicht een artikel dat die vraag afdoende kan beantwoorden? Bij voorbaat hartelijk dank voor het antwoord. Met vriendelijke groet.
Ik weet niet zeker of ik alle vragen goed begrijp. Per punt:
1) Er is geen overzichtelijke publicatie, want de experts en onderzoekers hebben elk hun eigen mening (ik ook). En daar fietst dan ook nog de farmaceutische industrie doorheen met vaak eenzijdige informatie.
2) Als u zegt ” … voor altijd duidelijk maakt dat serotonine bij depressieve mensen afwijkend is”. Dat is niet zo. Het feit dat een serotonerg werkend antidepressivum werkt, wil niet zeggen dat serotonine afwijkingen moet vertonen. Dat valt uit mijn post op te maken, maar wel indirect.
3) Niet alle depressies hebben met serotonine te maken. Is de werkingshypothese dat het via serotonine moet? Dat vind ik dus niet.
Vraag gerust verder als dit uw vragen niet voldoende beantwoordt.