Dit artikel is eerder gebuliceerd op 31-8-2017.

In het land der blonde duinen en niet heel ver van de zee heerste al eeuwen rust en vree. De mensen waren tolerant, zo tolerant als nergens ter wereld. Er ging natuurlijk wel eens iets mis, maar dat werd in onderling overleg en harmonie opgelost. Er waren ook wel misdadigers in dat land, net als overal elders, maar daar maakten de bewoners zich niet zo druk om. De misdadigers werden gepakt en volgens de wet gestraft.

Geweten uitgeschakeld

Nu heerste er echter onrust in het land. Elk jaar werden er meer moorden gepleegd dan het jaar ervoor en dat was al drie jaar zo. Iedereen wist hoe dat kwam. Bijna alle moordenaars werden vrijgesproken, omdat ze er niets aan konden doen dat ze de moord hadden gepleegd. Neurowetenschappers hadden aangetoond dat het brein van de meeste moordenaars afwijkingen vertoonde ¹ https://www.theguardian.com/science/2016/jan/17/can-a-brain-scan-uncover-your-morals?CMP=share_btn_tw . Daardoor was hun geweten uitgeschakeld en voelden ze geen medeleven met andere mensen. Vier jaar geleden had een advocaat een scan laten maken van de hersenen van zijn cliënt en zijn DNA laten onderzoeken en de uitslag toonde aan dat die verdachte inderdaad de bewuste afwijkingen had. De advocaat had een pleidooi gehouden dat zijn client er niets aan kon doen dat hij een moord had gepleegd. Theatraal had hij geroepen: “zijn brein heeft hem de moord laten plegen”. De moordenaar werd vrijgesproken. Sindsdien was bij elke verdachte van moord zo een scan gemaakt en zijn DNA onderzocht en meestal werden de bewuste afwijkingen vastgesteld. Die verdachten werden allemaal vrijgesproken.
De rechters in het land zagen dat het zo niet langer kon. Ze kwamen bij elkaar om te overleggen. Volgens de wet konden ze niet anders dan de verdachten van moord vrijspreken, want die waren ontoerekeningsvatbaar. Een verdachte kon alleen veroordeeld worden als er een bewuste intentie tot de daad was geweest. En die was er niet, want het brein had hem de moord laten plegen zonder dat hij dat wist. De rechters kwamen er niet uit. Ten einde raad gingen ze naar de opperrechter. Dat was een wijs man, dus ze hadden hun hoop op hem gevestigd. De opperrechter wist natuurlijk van het probleem. Ze vroegen hem of hij een oplossing wist. De opperrechter sprak normaal geen recht, hij was slechts een adviseur van de rechters. Maar hij zag wel dat de omstandigheden om bijzondere maatregelen vroegen.

Afwijkingen in het brein

Hij liet zich weer als actief rechter beëdigen en de volgende moordzaak werd aan hem toegewezen. Tijdens het proces legde ook deze advocaat van de verdediging een scan voor van de hersenen van de verdachte en de uitslag van DNA onderzoek. De opperrechter liet zich door deskundigen precies uitleggen en aanwijzen wat de bewuste afwijkingen waren. Hij kon er niet omheen. Er waren meer deskundigen opgeroepen dan in eerdere processen, want de aanklager en de advocaat hadden wel begrepen dat het bij dit proces met de opperrechter van belang was alle registers open te trekken. Zo verscheen bijvoorbeeld Prof. Dr. Lamme als deskundige en die verklaarde: “In ieder brein dat een misdrijf pleegt zit wel een draadje los”. Dat maakte het nog erger. Straks moest elke misdadiger worden vrijgesproken. De aanklager stelde daar slechts deskundigen tegenover die vage argumenten aanvoerden. Ze zeiden bijvoorbeeld dat de uitspraak dat het brein van de aangeklaagde hem de moord had laten plegen wees op dualisme volgens Descartes en dat alle wetenschappers dat intussen hadden afgezworen. Ze zeiden ook dat geen oorzakelijk verband kon worden aangetoond tussen de afwijkingen op de scan en het DNA enerzijds en de gepleegde moord anderzijds. Ook de aangeklaagde werd gehoord. Die zei dat hij echt niets kon doen aan de moord, dat hij zeer gehecht was aan zijn brein, maar dat dat hem toch lelijk in de steek had gelaten door hem die moord te laten plegen. Aan het eind van het proces riep de advocaat theatraal: “zijn brein heeft hem de moord laten plegen, opperrechter, u moet hem vrij spreken”.

Het brein wordt veroordeeld

De volgende dag sprak de opperrechter recht. Hij merkte eerst op dat niet alleen de verdachte maar ook zijn brein was aangeklaagd. Daar hadden de aanklager en de advocaat van de verdediging geen aandacht aan besteed, want wat moesten ze daarmee. Het ging hen alleen om de veroordeling of vrijspraak van de aangeklaagde man. Vervolgens merkte de opperrechter op dat hij goed geluisterd had naar de argumenten van de deskundigen van de aanklager, maar dat hij er niet veel mee kon. Tenslotte wees hij vonnis.
De opperrechter sprak de aangeklaagde man vrij. Hij veroordeelde echter het brein van de man tot levenslange gevangenisstraf. Hij oordeelde dat het brein de bewuste intentie had de man de moord te laten plegen. Hij voegde daaraan toe dat hem duidelijk was geworden dat de aangeklaagde zeer gehecht was aan zijn brein en dat hij hem daarom toestond bij zijn brein te blijven tijdens diens gevangenisstraf. Hij mocht zelfs in hetzelfde gevangenisbed slapen en hetzelfde eten eten.
Het aantal moorden in het land nam daarna snel af en de rust keerde weer.

Bronnen

Maoz U, Sita KR, van Boxtel JJA, Mudrik L (2019): Does It Matter Whether You or Your Brain Did It? An Empirical Investigation of the Influence of the Double Subject Fallacy on Moral Responsibility Judgments. Front Psychol 10. DOI: 10.3389/fpsyg.2019.00950

Farahany, N. A. (2016). “Neuroscience and behavioral genetics in US criminal law: an empirical analysis.” Journal of Law and the Biosciences: 1-25.

Mudrik L, Maoz U (2014): “Me & My Brain”: Exposing Neuroscience’s Closet Dualism. Journal of Cognitive Neuroscience 27:211–221.

Steinberg, L. (2013). “The influence of neuroscience on US Supreme Court decisions about adolescents’ criminal culpability.” Nature reviews. Neuroscience 14(7): 513-518.

Lacy, J. W. and C. E. Stark (2013). “The neuroscience of memory: implications for the courtroom.” Nature reviews. Neuroscience 14(9): 649-658.

Jones, O. D., A. D. Wagner, et al. (2013). “Neuroscientists in court.” Nature reviews. Neuroscience 14(10): 730-736.

Eagleman, D. (2011). Incognito; the secret lives of the brain. Canongate. ISBN 978-1-4614-0959-5, p. 150.

Bennett, M.R. and Hacker, P.M.S. (2003). Philosophical Foundations of Neuroscience. Blackwell Publishing. ISBN 978-1-4051-0838-6, p. 68.