Dit is een gereviseerde versie van “Hoe werkt ons geheugen?” gepubliceerd op 2-5-2017.
Soms wordt ons geheugen voorgesteld als de harde schijf van een computer waar gegevens worden opgeslagen, of als een archiefkast. Maar zo werkt ons geheugen niet. Hoe werkt herinneren dan wel?
Geheugen: patronen van vurende neuronen
Oktober 2016 heb ik de tweede Dr. Peter Moleman penning uitgereikt aan Mascha Nuijten 1 Voor haar artikel “Sustained-release dexamfetamine in the treatment of chronic cocaine-dependent patients on heroin-assisted treatment: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial.” Lancet 2016;387(10034): 2226-2234. . Dat herinner ik me nog goed. Ik zag dat ze haar hand uitstak om de penning aan te pakken, ik hoorde het applaus dat aanzwol, ik voelde vreugde, ik merkte dat ik glimlachte. Gigantische aantallen neuronen in mijn visuele cortex, auditieve cortex, frontale cortex waren bezig met die waarnemingen en ervaringen. Deze waanzinnige drukte van miljarden vurende neuronen in mijn hoofd vormen het unieke patroon dat bij deze ervaring hoort. Als Mascha langer haar had gehad, het licht iets feller was geweest, één klapper niet had geapplaudiseerd ….. dan was dat patroon van vurende neuronen net iets anders geweest. Van de miljarden neuronen hadden er misschien tien of duizend niet gevuurd, of juist wel, of iets later, of andere neuronen hadden gevuurd.
Nu ik dit schrijf herinner ik me dat dus weer. Die vuurpatronen worden opnieuw geactiveerd. In de visuele cortex worden de patronen gereactiveerd die horen bij wat ik zag, in de auditieve cortex de patronen die horen bij wat ik hoorde, en zo voort. Wat brengt deze herhaling van de hele gebeurtenis teweeg? Het begint in dit geval met de vraag: wat zal ik eens als voorbeeld nemen voor dit bericht? Daardoor denk ik aan de penning, zie het rode haar van Mascha, voel haar fragiele schouder, en dan ontrolt de hele scene zich. Enkele details roepen een specifieke herinnering in al zijn rijkdom op.
bron; http://overthebrainbow.com/blog/2016/5/25/memory-and-how-it-can-be-manipulated
Centrale index: hippocampus
Maar hoe wordt dan geregeld dat al die ingewikkelde vuurpatronen van toen weer worden geactiveerd, en dat ook nog juist gesynchroniseerd, in de juiste volgorde? Daar zorgt een apart hersendeel voor: de hippocampus. In de hippocampus wordt een soort index aangelegd welke hersendelen op welke manier vuurden en de hippocampus zorgt voor coördinatie daarvan in ruimte en tijd. Daardoor kunnen vroegere scenes coherent en als geheel opnieuw worden afgespeeld in ons hoofd 2Dat wordt ‘holistic recollection’ genoemd. .
bron: Anatomography maintained by Life Science Databases(LSDB), CC-BY-SA-2.1-jp .
Ik schreef hierboven: ‘herhaling’. Dat is niet helemaal juist, want dan zou ik het ervaren alsof ik nu weer in de zaal sta. Bovendien was ik daarnet niet gespannen en bij de oorspronkelijke uitreiking wel. Dat maakt mijn herinnering anders. Dus er wordt in mijn hoofd een soort film afgespeeld en voor die film worden dezelfde vuurpatronen ietwat anders gebruikt als bij de echte gebeurtenis.
Elke keer dat dit gebeurt, wordt in de hippocampus de index van de vurende hersendelen ge-updated. Als ik me de gebeurtenis morgen weer herinner, wat wordt er dan afgespeeld? Niet de oorspronkelijke vuurpatronen, maar de iets andere die daarnet door mijn hersenen raasden!
Dus je herinnert je een gebeurtenis nooit tweemaal op dezelfde manier. In je geheugen is een gebeurtenis altijd gekoppeld aan en verweven met andere gebeurtenissen, emoties, herinneringen. En als je de gebeurtenis herbeleeft, vervangt die herbeleving de oorspronkelijke herinnering voor een deel. Als je vaak over een belangrijke gebeurtenis in je leven vertelt, verandert het verhaal telkens. Misschien zeg je: dat weet ik nu niet meer zo precies, het is ook zo lang geleden. Maar het is de vraag of dat komt doordat er zoveel tijd overheen is gegaan of doordat je het zo vaak verteld hebt.
Veranderend geheugen: valse bekentenissen en traumatherapie
Het is misschien niet zo erg als je geheugen verandert, maar wat denk je van een politieverhoor waar ze voor de zesde keer aan een verdachte vragen: beschrijf nóg eens precies wat er gebeurde. Die zesde keer vertelt de verdachte iets anders dan de eerste keer. De politiemensen denken dan misschien dat de ondervraagde meer loslaat, maar de kans is groot dat hij zijn herinneringen vertelt die vervormd zijn door de de vorige vijf keer antwoorden op de vraag. Die herinnering is vooral veranderd als die politiemensen druk hebben uitgeoefend, emoties hebben opgeroepen, gedreigd hebben. En dan heb ik het nog niet eens over de informatie die de politiemensen tijdens de verhoren hebben gegeven over de gebeurtenis. Die informatie wordt ingebouwd in de herinneringen3Kijk naar deze TED talk van Elizabeth Loftus met een aantal vergaande voorbeelden . Zo kan het zelfs gebeuren dat een verdachte iets bekent dat hij niet gedaan heeft, en zelf gelooft dat hij het gedaan heeft. Zo sterk kunnen je herinneringen vervormen, of kunnen ze vervormd worden. En het is ook mogelijk dat hij zijn bekentenis later intrekt omdat informatie na zijn bekentenis, van andere getuigen bijvoorbeeld, hem duidelijk maakt dat hij het toch niet gedaan heeft. Het herhaald ophalen van herinneringen in een andere, veilige, context kan daarentegen ook heel positieve effecten hebben, zoals door exposure therapie bij het verwerken van trauma’s en de behandeling van een posttraumatisch stressstoornis (PTSS) en het gebruik van Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR).
Bronnen
Sinclair AH, Barense MD (2019): Prediction Error and Memory Reactivation: How Incomplete Reminders Drive Reconsolidation. Trends in Neurosciences 42:727–739.
Forman-Hoffman V, Middleton JC, Feltner C, Gaynes BN, Weber RP, Bann C, et al. (2018): Psychological and Pharmacological Treatments for Adults With Posttraumatic Stress Disorder: A Systematic Review Update [Internet]. Rockville (MD), Agency for Healthcare Research and Quality (US), [cited 2019 Jan 12]. Available from: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK525132/
Elsey, J. W. B. and M. Kindt (2017). “Tackling maladaptive memories through reconsolidation: From neural to clinical science.” Neurobiology of learning and memory 142(Pt A): 108-117.
Lee, J. L. C., K. Nader, et al. (2017). “An Update on Memory Reconsolidation Updating.” Trends in Cognitive Sciences 21(7): 531-545.
Horner, A. J., J. A. Bisby, et al. (2015). “Evidence for holistic episodic recollection via hippocampal pattern completion.” Nature communications 6: 7462.
Shaw, J. and S. Porter (2015). “Constructing rich false memories of committing crime.” Psychological science 26(3): 291-301.
McGuire, T. M., C. W. Lee, et al. (2014). “Potential of eye movement desensitization and reprocessing therapy in the treatment of post-traumatic stress disorder.” Psychology research and behavior management 7: 273-283.
Tanaka, K. Z., A. Pevzner, et al. (2014). “Cortical representations are reinstated by the hippocampus during memory retrieval.” Neuron 84(2): 347-354.
Lacy, J. W. and C. E. Stark (2013). “The neuroscience of memory: implications for the courtroom.” Nature reviews. Neuroscience 14(9): 649-658.
Howe, M. L. (2013). “Memory development: implications for adults recalling childhood experiences in the courtroom.” Nature reviews. Neuroscience 14(12): 869-876.
Gazzaniga, M. S. (2013). “Shifting gears: seeking new approaches for mind/brain mechanisms.” Annual review of psychology 64: 1-20.
Schacter, D. L., D. R. Addis, et al. (2007). “Remembering the past to imagine the future: the prospective brain.” Nat Rev Neurosci 8(9): 657-661.
Loftus, E. (2003). “Our changeable memories: legal and practical implications.” Nat Rev Neurosci 4(3): 231-234.
9 Comments on “Herinneren van een gebeurtenis verandert je geheugen”
Dank u voor het interessante artikel.
Ik heb EMDR gedaan. Wil u graag vertellen, hoe het werkt in mijn brein. Omdat het vermoed ik interessant is bij dit artikel. als een soort positief spelen met het geheugen en er beter uitkomen.
Als u onderzoek hebt gedaan naar EMDR hoor ik graag of de werking die ik heb waargenomen/ begrepen overeenkomt met hoe het normaalgesproken gaat bij EMDR.
Ik theoretiseer graag over dit, omdat ik graag begrijp hoe iets werkt. Waarschijnlijk als gevolg van mijn stijl van denken met autisme.
1. De eerste herinnering van een situatie met onmacht of frustratie werd me gevraagd.
mijn voorbeeld: Ik herinnerde me een situatie van toen ik 3 jaar was waarbij ik voor in de auto zat. links mn vader. en rechts een hele boze meneer in de deuropening, met een bijl (die hij toevallig in zijn hand had. misschien was hij aan het houthakken).
Bij die situatie was mijn gevoel,dat ik mijn vader wilde helpen en beschermen.
2. Door terugtekijken in deze situatie en daarbij afgeleid te worden, ging ik nadenken over die situatie.
in mijn voorbeeld:
Ik zag het herhalen van zinnen van mijn vader en de onmacht daarachter.
Ik zag de man die steeds bozer werd om dat herhalen.
Ik wist dat mn moeder niet wilde dat dit zou gebeuren.
En ik zag mezelf als drie jarige met de wens ‘papa te redden’.
3. door de piepjes en handbeweging werd ik afgeleid. Mijn normale gedachte bleef weg. Er kwam een wereld van nieuwe gedachten voor in de plaats.
In mijn voorbeeld:
en opeens, wilde ik niet meer mn vader helpen, hallo ik was 3 jaar.
Ik wist andere manieren waarop mijn ouders ook met die situatie om hadden kunnen gaan. dat het jammer was hoe het gegaan was.
ik wist dat ik uitleg nodig had van wat er gebeurde. dat, dat onbekende gevoel, angst was. Of dat het in ieder geval handig is om in zo’n geval wat angst te ervaren en te uiten. dat wat medeleven en troost goed voor me waren en zo allemaal andere nieuwe aspecten die boven kwamen
4 door die edmr is mijn reactie op schokkende of minder schokkende gebeurtenissen veranderd.
in mijn voorbeeld: eerst gaf ik me helemaal om de situatie op te lossen, zonder acht op mezelf. en volledig aanpassend naar wat de ander nu eenmaal doet.
Nu beschouw ik mezelf qua gevoel En bekijk wat ik in de situatie kan en wil doen. En of ik erbij betrokken ben of wil zijn. Of de verantwoordelijkheid afwijs en me erbuiten hou en alleen bij noodzaak een ander op diens verantwoordelijkheid wijs.
Door EMDR is mijn herinnering gewijzigd.
De grondsituatie is nog hetzelfde.
Maar mijn beleving erbij is helemaal veranderd en dat dringt dus zelfs door tot in mijn huidige functioneren.
Hallo Peter,
Boeiend. Momenteel volg ik ook EMDR. Hoewel EMDR volgens mij meestal wordt ingezet bij traumatische herinneringen uit het verleden, is dat bij mij niet het geval. Het gaat om gebeurtenissen die vorig jaar en het jaar ervoor hebben plaatsgevonden.
Groet, Jacoba
Jacoba, verleden is een relatief begrip. Ik vermoed dat het gaat om traumatische gebeurtenissen die in je lange termijn geheugen zijn vastgelegd. Ben benieuwd of het je helpt. Ik heb nog niet op een rijtje gezet wat er gebeurt met EMDR (voor zover bekend). Ik zet het op mijn lijst van toekomstige posts.
Mooie heldere uitleg! Dank u wel.
Dank je !
Dag Peter, Het is wel interessant zoals je dit vertelt, maar naar mijn idee gaat dit alleen over erg belangrijke gebeurtenissen en gaat het ”gewone” geheugenwerk een stuk minder uitgebreid te werk. En trouwens, zelfs bij die belangrijke gebeurtenissen geeft het geheugen toch vaak maar een heel beperkt deel weer, bijvoorbeeld alleen de woorden of de sfeer. Als ik mijn boodschappenlijstje in m”n zak heb zitten en zonder in te kijken toch de juiste spullen uit de supermarkt pak, dan is jouw hele uitgebreide werking toch veel versimpeld (gelukkig) of wellicht helemaal anders, want ik zie dat briefje niet voor me, ik weet als ik ze pak uit het schap dat ik deze dingen wilde hebben. Anderzijds: als ik een oud-leerling tegenkom en pas na enkele seconden, of soms na minuten of uren me de juiste naam te binnen schiet, dan nog heb ik daar helemaal niet zo”n uitgebreide herinnering bij, maar hooguit een – voor mij niet terugroepbare, misschien ”onderbewuste” – herinnering aan het gezicht of de houding of de stem van die leerling. Kortom: hoe zit het met het ”gewone”, alledaagse geheugenwerk? Je initiatief is zeker te prijzen, en dat doe ik bij dezen dan ook. Ik ben benieuwd naar verdere artikelen. Groet, Jan
Ja Jan, je roert een paar aspecten van geheugen aan die ik terzijde heb gelaten. Voor een deel kom ik daar in latere bijdragen op terug. Maar dat is voor nu een flauw antwoord, dus -met tussen ” aanhalingen uit de bijdrage-: Ik heb het in deze bijdrage niet over geheugen voor kale feiten. Dat is een ander soort geheugen. Met kaal bedoel ik hier: waarbij ”coördinatie in ruimte en tijd” niet nodig is. Je boodschappenlijst dus. Het geldt ook voor namen: je oud-leerling. Maar daar speelt nog iets anders in jouw voorbeeld. Je herinnert je wel de naam van die oud-leerling, maar er worden niet genoeg details geactiveerd zoals in: ”enkele details roepen een specifieke herinnering in al zijn rijkdom op”. En daarbij speelt inderdaad een rol hoe belangrijk de gebeurtenis was: ”In je geheugen is een gebeurtenis altijd gekoppeld aan en verweven met andere gebeurtenissen, emoties, herinneringen”. Dus de kans is groot dat je met die ene oud-leerling niet zo bijzondere dingen hebt meegemaakt, anders was misschien wel ”enkele details roepen een specifieke herinnering in al zijn rijkdom op” gebeurd. Maar verder is er geen verschil tussen het belangrijke en ”alledaagse geheugenwerk”.
Weer heel leuk en begijpelijk, maar jammer dat je alleeen een negatief gevolg (false memory) en niet een positieve kans benoemt: exposure therapie bij trauma. Vriendelijke groet, Wim
Intussen in het stuk verwerkt.